سرمایهگذاری خطرپذیر (venture capital or VC) یکی از انواع سرمایه‌گذاری‌های خصوصی و در واقع نوعی تامین مالی برای شرکتهای نوپا و کسب و کارهای کوچکی است که در بلندمدت پتانسیل رشد دارند. معمولا تامین مالی سرمایه خطرپذیر از طریق سرمایهگذاران، بانک‌های سرمایهگذاری و مؤسسات مالی انجام می‌شود. در ادامه انواع سرمایه گذاری خطرپذیر شرکتی و نکات مهم مربوط به آن را بررسی می‌کنیم. با ما در طلاین همراه باشید.
فهرست مطالب
سرمایه گذاری خطر پذیر چیست؟
سرمایه گذاری خطرپذیر نوعی سرمایهگذاری خصوصی و مخصوص استارتاپ‌ها و شرکتهای کوچک است. این سرمایهگذاری برای شرکت‌هایی که در آینده پتانسیل رشد بالایی دارند، انجام می‌شود. این سرمایهگذاری، تامین مالی شرکتهای کوچک که امید به رشد آنها می‌رود را انجام می‌دهد. معمولا تامین مالی به شکل رایج سهام خصوصی (Personal Equity) است. اما می‌تواند به شکل‌های دیگری مثل تخصیص مهارت‌های مدیریتی و فنی هم انجام شود.
در کل شرکتهای سرمایه گذاری خطرپذیر مالک اکثر سهام پروژه هستند و آن را به تعدادی از سرمایهگذاران می‌فروشند. این فروش از طریق مشارکت‌های محدود مستقل انجام می‌شود. شرکتهای سرمایه گذاری خطرپذیر این ارتباطات را ایجاد میکنند.
شاید این روش شبیه به معاملات سهام خصوصی (PE) باشد، اما تفاوت آن با سرمایه گذاری خطرپذیر این است که سرمایه گذاری خطرپذیر روی شرکتهای جدید و نوظهور که نیاز به تامین مالی دارند، تمرکز دارد. در صورتی که معاملات سهام خصوصی بیشتر روی تامین مالی شرکتهای بزرگ و معتبر تمرکز دارند و اینکه بنیانگذاران شرکت بتوانند مقداری از سهام خود را به دیگران منتقل کنند.
این روش برای برای شرکت‌ها یا پروژه‌هایی که کمتر از 2 سال سابقه دارند، روش ضروری محسوب می‌شود. به خصوص اگر این شرکت‌ها نتوانند به راحتی به بازار سرمایه، وام‌های بانکی و… دسترسی داشته باشند. البته این روش یک ضعف هم دارد و آن هم این است که سرمایهگذاران صاحب سهام شرکت می‌شوند و در آینده شرکت با همه تصمیم‌گیری‌ها دخالت دارند. البته پیش از آن که برای جذب سرمایه اقدام کنید بهتر است با اصطلاحات پایه این حوزه مانند تفاوت سرمایهگذاری و پس انداز آشنا شوید.
تاریخچه سرمایه گذاری خطرپذیر
جورج دوریوت (Georges Doriot)که یکی از اساتید و پروفسورهای معروف هاروارد بوده و به عنوان پدر سرمایه گذاری خطرپذیر شناخته می‌شود، شرکت تحقیقات و توسعه آمریکا (ARD) را در سال ۱۹۴۶ راه‌اندازی میکند. وی در این شرکت یک صندوق ۳.۵۸ میلیون دلاری ایجاد میکند تا در سرمایهگذاری به شرکتهای تکنولوژی در حال توسعه کمک کند.
او برای اولین بار در شرکتی سرمایهگذاری کرد که آن شرکت هم برای نخستین بار سعی داشت از فناوری اشعه ایکس برای درمان سرطان استفاده کند. جورج دوریوت 200 هزار دلار در آن شرکت سرمایهگذاری کرد. جالب است بدانید که سرمایه وی پس از تقریبا 9 سال در سال 1955 از 200 هزار دلار به ۱.۸ میلیون دلار رسید.
پس از آن انواع شرکت‌ها و صندوقهای سرمایه گذاری خطرپذیر تاسیس شدند و هر یک به گونه‌ای سود و زیان دیدند. البته باید گفت که مبدع واژه سرمایه گذاری خطرپذیر جین واتر بود که در سال 1939 برای اولین بار در همایش انجمن بانکداران آمریکایی آن را به کار برد.
انواع سرمایه گذاری خطر پذیر
به طور کلی انواع سرمایه گذاری خطر پذیر شامل موارد زیر است:
سرمایه گذاری خطرپذیر پیش رشد (pre-Seed)
این اولین مرحله از توسعه کسب و کار است که بنیانگذاران استارتاپ سعی میکنند یک ایده را به یک طرح تجاری مشخص تبدیل کنند. آنها ممکن است در یک شتاب‌دهنده کسب و کار ثبت نام کنند تا بودجه اولیه را تامین کنند.
سرمایهگذاری اولیه (seed Funding)
این مرحله جایی است که یک کسب و کار جدید به دنبال عرضه اولین محصول خود است. از آنجایی که هنوز هیچ جریان درآمدی وجود ندارد، شرکت برای تامین مالی تمام عملیات خود به سرمایهگذاران خطرپذیر نیاز دارد.
سرمایهگذاری مراحل اولیه (early-Stage Funding)
هنگامی که یک کسب و کار محصولی را توسعه داده است، قبل از اینکه بتواند خود را تامین مالی کند، به سرمایه اضافی برای افزایش تولید و فروش نیاز دارد. سپس کسب و کار به یک یا چند دور تامین مالی نیاز دارد که معمولا به صورت تدریجی به عنوان سری A، سری B و… مشخص می‌شوند.
مزایا و معایب سرمایه گذاری خطر پذیر
هر عملکردی در بازار مالی و کسب و کارها یک سری مزیت و تعدادی عیب دارد. به طور مثال انتخاب هر دارایی برای سرمایهگذاری در ده سال آینده نیز شامل مزایا و معایب منحصر به فرد خود هستند. برای اینکه اشراف کامل به موضوع سرمایه گذاری مخاطره پذیر داشته باشیم، بهتر است این مزایا و معایب را بدانیم.
مزایای سرمایه گذاری خطرپذیر
- عدم نیاز به بازپرداخت سرمایه و بهبود جریان نقدی
- ارائه تخصص و مشاوره توسط کارشناس سرمایه گذاری خطر پذیر
- کاهش ریسک
- افزایش اعتبار
- ایجاد پتانسیل برای تامین مالی در دوره‌های بعدی
- داشتن بودجه قابل توجه
- امکان شبکه‌سازی، گسترش و منتورینگ
- امکان افزایش ارتباطات، یافتن مشاوران، منابع مالی و استعدادها
معایب سرمایه گذاری خطر پذیر
- شریک شدن مالکیت با سرمایهگذار
- زمان‌بر بودن فرآیند جذب سرمایه
- از دست دادن کنترل کامل بر اوضاع شرکت با وجود شریک
- در دست گرفتن بخشی از سهام توسط سرمایهگذار
- نیاز به بازگشت سرمایه در یک مدت زمان مشخص (این روش مناسب شرکت‌هایی که در مراحل اولیه هستند، نیست)
- وجود فشار و استرس و تاثیر منفی آن بر تصمیم‌گیری
- ایجاد انتظارات بالا برای موفقیت زودهنگام
- ایجاد رقابت شدید با سایر شرکتهای در مراحل بالاتر
- ایجاد فشار بر صاحب شرکت برای فروش سریع سهام و در نتیجه قیمت‌گذاری پایین
مراحل گرفتن سرمایه از شرکتهای سرمایه گذاری خطرپذیر در ایران
1. در ابتدای کار شرکت یا استارت‌آپی که به دنبال سرمایه است، باید یک طرح کسب و کار ارائه دهد.
2. در ادامه شرکت سرمایهگذار مدل کسب و کار، محصولات، خدمات، نحوه مدیریت و سوابق شرکت را هم بررسی میکنند.
3. شرکت سرمایه گذار خطرپذیر تحقیق کافی انجام می‌دهد تا مطمئن شود سرمایه زیادی که قرار است به شرکت واریز کند، بازدهی خوبی خواهد داشت.
(شرکتهای سرمایهگذار معمولا متخصصانی در اختیار دارند که هر یک سوابق و تجربیات خوبی در مورد سرمایهگذاری دارند و به همین دلیل در انتخاب‌ها و تصمیمات بهتر عمل میکنند.)
4. در ادامه سرمایهگذار در ازای دریافت مقدار مشخصی سهام یا مالکیت شرکت، سرمایه مشخصی به شرکت سرازیر میکند. این تامین مالی ممکن است یک جا یا به صورت مرحله‌ای باشد.
5. سرمایهگذار در روند کاری شرکت فعال است و مشاوره و راهنمایی ارائه می‌دهد. همچنین برای کنترل بیشتر اوضاع بر کار شرکت نظارت دارد.
6. بعد از یک دوره مشخص، معمولا بین ۴ – ۶ سال، سرمایهگذار به دنبال خروج از شرکت است و این خروج ممکن است در زمان عمومی شدن شرکت یعنی عرضه اولیه سهام شرکت (IPO) انجام شود.
لیست شرکت های سرمایه گذاری خطرپذیر
شرکتهای معروف خارجی و داخلی وجود دارند که شرکتهای سرمایه گذار خطر پذیر روی آنها سرمایهگذاری کرده‌اند. در ادامه تعدادی از موارد خارجی و داخلی را بررسی می‌کنیم.
شرکتهای خارجی فعال در سرمایه گذاری خطرپذیر
- اپل: شرکت اپل در سال ۱۹۷۸، ۲۵۰،۰۰۰ دلار بودجه VC از Sequoia Capital و Arthur Rock دریافت کرد. این سرمایهگذاری اولیه به اپل کمک کرد تا اولین لپ تاپ شخصی خود، یعنی Apple II، را به صورت انبوه تولید کند.
- گوگل: گوگل در سال ۱۹۹۸، ۱۰۰،۰۰۰ دلار از سرمایهگذار فرشته، اندی بچتولشیم، دریافت کرد. کمی بعد، Sequoia Capital و Kleiner Perkins در مجموع ۲۵ میلیون دلار سرمایهگذاری کردند و این سرمایهگذاری به گوگل کمک کرد تا فناوری موتور جستجوی خود را توسعه دهد.
- فیس‌بوک: در سال ۲۰۰۵، Accel Partners با ارزش تقریبی ۱۰۰ میلیون دلار، ۱۲.۷ میلیون دلار در فیس‌بوک سرمایهگذاری کرد. این سرمایهگذاری به فیس‌بوک کمک کرد تا از دانشگاه‌ها هم فراتر رود و به یک شبکه اجتماعی جهانی تبدیل شود.
- آمازون: آمازون در سال ۱۹۹۵، ۸ میلیون دلار بودجه سری A از کلینر پرکینس (Kleiner Perkins) دریافت کرد. این سرمایهگذاری اولیه به آمازون کمک کرد تا زیرساخت اولیه خود را بسازد و محصولات خود را فقط به کتاب محدود نکرده و به سایر محصولات هم گسترش دهد.
- اوبر: اوبر در سال 2011، بودجه‌ای 11 میلیون دلاری به رهبری Benchmark Capital جمع‌آوری کرد. این سرمایهگذاری به اوبر کمک کرد تا خدمات تاکسی اینترنتی خود را به شهرهای جدید گسترش دهد و پلتفرم فناوری خود را توسعه دهد.
نمونه‌هایی از شرکتهای سرمایه گذاری خطرپذیر در ایران
- حرکت اول: شرکت حرکت اول که بنیانگذار آن محمدمهدی عباسخانی است و به عنوان بازوی حمایتی و سرمایه گذاری همراه اول بر روی استارتاپ‌ها فعالیت میکند.
- لوتوس: شرکت لوتوس که با مدیریت علی تیموری به عنوان سرمایه گذاری خطر پذیر متمرکز بر حوزه های سلامت، بیوتکنولوژی و فناوری مالی فعالیت میکند.
- صبا ایده: شرکت صبا ایده که بنیانگذار آن محمدجواد شکوری‌مقدم است، در زمینه سرمایهگذاری روی استارتاپ‌های مرتبط با سرویس های اینترنتی فعالیت خود را ادامه می‌دهد.
- آفرینش: شرکت آفرینش که به عنوان صندوق سرمایهگذاری خطرپذیر بر روی طرح‌های نوآورانه فعالیت میکند و بنیانگذار آن محمدرضا قدوسی است.
- پیشگام: شرکت پیشگام که فعالیت آن در حوزه سرمایه گذاری خطرپذیر در حوزه‌‌های فناوری اطلاعات، انرژی، بایوتکنولوژی و نانوتکنولوژی است.
انواع نمونه قرارداد سرمایه گذاری خطرپذیر
قراردادهای سرمایه گذاری خطرپذیر به چند نوع تقسیم می‌شوند. این دسته‌بندی بر اساس شرایط پروژه و توافقات طرفین متفاوت است و با توجه به موقعیت انتخاب می‌شود:
- قراردادهای سهامی (Equity) که سرمایهگذار به شرطی تامین مالی شرکت را انجام می‌دهد که خودش هم مالک بخشی از سهام شرکت شود.
- قرارداد قرض قابل تبدیل به سهام (Convertible) که امکان تبدیل سرمایهگذاری به سهام در آینده را میسر میکند.
- قرارداد حق الامتیاز (Royalty)که در آن فرد سرمایهگذار سهم مشخصی به ازای درآمد استارتاپ دریافت میکند. این نوع قرارداد باعث تامین مالی و رشد استارتاپ‌ها می‌شود و در آن حقوق هر دو طرف یعنی سرمایهگذار و بنیانگذار شرکت مشخص می‌شود.
ریسک سرمایه گذاری خطرپذیر چه قدر است؟
کسب و کارهای جدید و استارت‌آپ‌ها معمولا از آینده بی‌خبر هستند و گاهی با ریسک فراوان تن به آغاز یک پروژه یا ثبت یک شرکت میکنند. به همین دلیل ممکن است سرمایهگذاری در این شرکت‌ها سود خوبی به همراه نداشته باشد و چه بسا همراه با ضرر باشد. این ریسک معمولا باعث می‌شود تا بسیاری از افراد بیشتر به دنبال سرمایهگذاری کم ریسک باشند.
معمولا می‌گویند که از هر ده استارت‌آپ، سه یا چهار مورد آنها با شکست کامل مواجه می‌شوند. سه یا چهار مورد نیز حتما مقداری از پول خود را از دست می‌دهند یا فقط قادر به بازگشت سرمایه خود هستند. بدین صورت تنها یکی دو سه یا چهار مورد می‌توانند موفقیت خوبی کسب کنند.
تفاوت سرمایه گذاری فرشته با سرمایه گذاری خطرپذیر
سرمایهگذاری فرشته نوعی سرمایهگذاری است که در آن افراد سرمایه خود را به کارآفرینان، استارتاپ‌ها یا کسب و کارهای کوچک می‌دهند. البته در عوض اوراق قرضه‌ای دریافت میکنند که قابلیت تبدیل شدن به سهام را دارند یا اینکه افراد سرمایهگذار مالکیت سهام پروژه یا شرکت را دریافت میکنند. سرمایه گذاری فرشته با سرمایه گذاری خطرپذیر تفاوت‌هایی دارد. در ادامه این تفاوت‌ها را بررسی می‌کنیم.
تفاوت در منبع سرمایه
افرادی که به عنوان سرمایهگذاران فرشته فعالیت میکنند، معمولا سرمایه زیادی بیش از یک میلیون دلار دارند و از ثروت شخصی خودشان برای سرمایهگذاری استفاده میکنند. اما شرکتهای صندوق سرمایه گذاری خطرپذیر معمولا از نهادهای مختلفی همچون صندوقهای بازنشستگی، افراد پولدار و … برای سرمایهگذاری شرکتهای تازه‌کار و شرکتهای با پتانسیل رشد بالا پول دریافت میکنند.
تفاوت حجم سرمایهگذاری در سرمایه گذاری فرشته و سرمایه گذاری خطرپذیر
حجم سرمایهگذاری در این دو نوع سرمایهگذاری متفاوت است. بدین صورت که عموما این مقدار در سرمایهگذاری فرشته کمتر از سرمایهگذاران خطرپذیر است. در واقع امکان دارد سرمایهگذاران فرشته از چند هزار دلار تا چند میلیون دلار در یک شرکت یا پروژه سرمایهگذاری کنند. اما سرمایه‌گذارهای خطرپذیر مبالغ بالاتری برای سرمایهگذاری کنار می‌گذارند. این مقدار سرمایه می‌تواند چند میلیون دلار تا صدها میلیون دلار باشد.
تفاوت در مرحله سرمایهگذاری
سرمایهگذاران فرشته معمولا در مراحل اولیه راه‌اندازی شرکت یا استارتاپ که شرکت به سرمایه اولیه نیاز دارد، وارد می‌شوند و تامین مالی اولیه را برعهده می‌گیرند. از طرف دیگر سرمایهگذاران خطرپذیر در مراحل بعدی که شرکت نیاز به رشد و توسعه دارد، وارد شده و برای گسترش شرکت هزینه میکنند.
تفاوت در مشارکت در مدیریت
یکی دیگر از تفاوت‌های این دو نوع سرمایهگذار، تفاوت در مشارکت آنها است. بدین صورت که سرمایهگذاران فرشته در همکاری با شرکت‌ها یا پروژهها بیشتر رویکرد عملی دارند و وظیفه آنها، راهنمایی، مشاوره و ارائه دانش و تخصص است. در حالی که شرکت های خطرپذیر روابط رسمی‌تر و کمتری با شرکت دارند و به طور روزانه و دائم با شرکت در ارتباط نیستند. گرچه این شرکت‌ها نیز راهنمایی و مشاوره ارائه می‌دهند.
تفاوت در تحمل ریسک
یکی دیگر از تفاوت‌ها در تحمل ریسک بین این دو نوع سرمایهگذاری است. سرمایهگذاران فرشته می‌توانند ریسک بیشتری را تحمل کنند و سرمایه گذاری خطرپذیر شرکت های دانش بنیان و پروژه‌های تازه‌کار که نتیجه مشخصی در پی ندارد را بر عهده می‌گیرند. اما شرکتهای سرمایهگذاری خطرپذیر در مقایسه با سرمایهگذاران فرشته ریسک کمتری را می‌توانند تحمل کنند و بیشتر به دنبال افزایش بازدهی در سرمایهگذاری هستند. به همین دلیل در شرکتهای مختلفی سرمایهگذاری میکنند تا ریسک‌های موجود را بهتر مدیریت کنند.
سخن پایانی
سرمایهگذاری خطرپذیر به عنوان یک چرخه حیات در استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکار‌های نوپا عمل میکند. وقتی شرکتهای نوپا به دنبال افزایش سرمایه هستند تا کسب و کار خود را توسعه دهند، سرمایه‌گذارهای خطرپذیر وارد می‌شوند تا به رشد آنها کمک کنند.
این شرکت‌ها تفاوت‌هایی با سرمایه‌گذارهای فرشته دارند و شرکتهای نوپا باید با توجه به نیاز خود از یکی از این سرمایه‌گذارها کمک بگیرند. سرمایهگذاری خطرپذیر نقش مهمی در رشد اقتصاد دارد و به توسعه محصولات و خدمات جدید کمک میکند.
در این مقاله از طلاین به طور کامل سرمایه گذاری خطرپذیر را بررسی کردیم. اما اگر در زندگی شخصی خود نیز نیاز داشتید یک دارایی همانند یک شرکت سرمایه گذار در جهت تامین آینده مالی شما مشارکت کند، می‌توانیم بگوییم که یکی از گزینه‌های مناسب طلا است. از همین رو طلاین در کنار شما عزیزان است تا با خرید طلای آب‌شده، آینده‌ای امن را برای خود تامین کنید.
سوالات متداول
1. اصلیترین نهاد سرمایه گذاری خطرپذیر در کشور کدام است؟
اصلیترین نهاد سرمایه گذاری خطرپذیر در ایران انجمن سرمایهگذاری خطرپذیر است که هم اکنون 150 عضو شامل صندوقهای پژوهش و فناوری، شرکتهای سرمایهگذاری خطرپذیر، صندوقهای سرمایهگذاری خطرپذیر بورسی، صندوقهای پژوهش و فناوری سرمایهگذاری خطرپذیر شرکتی، شرکتهای تامین مالی جمعی، اعتبار افزاها، شرکتهای تسهیلگری و شتابدهی نوآوری و سرمایهگذاران فرشته دارد.
2. سرمایهگذاران خطرپذیر چند درصد از یک شرکت را تصاحب میکنند؟
سرمایهگذاران خطر پذیر یا VC با توجه به مواردی مثل پیشرفت پروژهها، میزان ریسک، چشم انداز طرح، رابطه میان سرمایهگذار و کارآفرین و میزان سرمایه مورد نیاز، بین 20 تا 50 درصد از مالکیت کسب و کار مربوطه را در اختیار خواهند داشت.
3. سرمایه گذاران خطرپذیر در چه حوزه هایی سرمایه گذاری می کنند؟
هوش مصنوعی (AI)
حوزه حفظ محیط زیست یعنی توسعه انرژیهای تجدیدپذیر، مدیریت پسماند و استفاده موثر از منابع (Clean Tech)
حوزه سلامت (Health Tech)
فینتک (FinTech) یعنی تلاقی امور مالی و فناوری
لجستیک یا حمل و نقل
تجارت الکترونیک (E-Commerce)
4. تفاوت سرمایه گذاری خطرپذیر با وام و سرمایه گذاری سنتی چیست؟
تفاوت سرمایه گذاری خطرپذیر با وام بانک و سرمایه گذاری سنتی این است که بانک یا سرمایه گذار سنتی به دنبال سود تضمین شده و مشخصی است و ریسک بالا را قبول نمیکند. اما سرمایه گذاری خطرپذیر بر رشد و توسعه یک ایده یا استارتاپ تمرکز میکند و این را قبول دارد که ممکن است با ضرر مواجه شود.
منابع: nexford.edu / investopedia.com
