سکه اشرفی چیست؟ در سادهترین تعریف، سکه اشرفی همان سکه طلای تاریخی است که قرنها پیش در دستان پادشاهان، تاجران و مردم میچرخید و به نمادی از ارزش و شکوه تبدیل شد. این سکه طلا نخستین بار در دوره مملوکان مصر ضرب شد و بعدها راهش را به ایران باز کرد و در دورههای صفویه و قاجار با طرحها و وزنهای متفاوت در بازار رواج یافت.
فهرست مطالب
در ابتدا وزن سکه اشرفی طلا حدود 3.45 گرم و عیار آن نزدیک به خلوص کامل بود. همین باعث شد تا از همان ابتدا جایگاهی همسنگ با سکههای معتبر اروپایی پیدا کند. امروزه هم وقتی نام سکه اشرفی قدیمی یا حتی سکه اشرفی ناصرالدین شاه به گوش میرسد، ذهن ما ناخودآگاه به سمت تاریخ، اصالت و سرمایهای مطمئن میرود.
قرار است در طلاین با هم سفری به گذشته این سکه باشکوه داشته باشیم. جایی که علاوه بر کنکاش تاریخچهاش، ویژگیهای فنی، ارزش اقتصادی و حتی وضعیت خرید و فروش آن در بازار امروز ایران را مورد نقد و بررسی خواهیم کرد.
تاریخچه سکه اشرفی
وقتی میپرسیم سکه اشرفی چیست در واقع داریم به سراغ یکی از مهمترین سکههای طلای تاریخ جهان اسلام میرویم. ریشه این سکه به قرن هشتم میلادی و دوران مملوکان مصر بازمیگردد. جایی که برای نخستین بار سکه اشرفی طلا با وزنی نزدیک به 3.5 گرم و عیاری نزدیک به خلوص کامل ضرب شد. همین ویژگیها باعث شد اشرفی خیلی زود به عنوان سکهای معتبر در معاملات بینالمللی شناخته شود. البته قدمت آن نسبت به سکه دریک کمتر است.
با گذشت زمان، این سکه ارزشمند در زمان جهانشاه قراقویونلو راه خود را به ایران گشود و در دورههای مختلف تاریخی، به خصوص عصر صفویه، زندیه و قاجار در ضرابخانههای سلطنتی ضرب گردید. برای نمونه، سکه اشرفی کریم خان زند با طراحی خاص و کتیبههای زیبا شناخته میشود. در دوره قاجار نیز سکه اشرفی ناصرالدین شاه و پس از او سکه اشرفی احمد شاه به بازار عرضه شدند که امروزه در زمره سکههای اشرفی قدیمی و کلکسیونی قرار دارند.
این سکه علاوه بر معتبر بودن برای معاملات اقتصادی، نمادی از قدرت و شکوه حکومتها به شمار میرفت. در واقع هر تغییر در وزن، عیار یا طرح سکه اشرفی بازتابی از سیاستها و اوضاع اقتصادی آن دوران بود. از همینرو است که پژوهشگران تاریخ اقتصاد، سکه اشرفی قاجار یا نسخههای دیگر آن را همچون آینهای از وضعیت سیاسی و اقتصادی ایران بررسی میکنند. علاوه بر ایران، این سکه در مناطق اسلامی زیر نیز استفاده میشد:
- بخشهای ترک نشین آناتولی شرقی
- شمال سوریه
- بخشهای شمالی خاورمیانه
ویژگی ظاهری سکه اشرفی
ظاهر سکه اشرفی طلا خود حکایتی جذاب از هنر و فرهنگ دورههای تاریخی مختلف است. بسته به دورهای که سکه ضرب میشد، نقشها و کتیبههای آن تغییر میکرد. اما معمولا ویژگیهای مشترک زیر را داشت:
- جنس: طلا با خلوص بالا (عیار حدود 22 تا 24)
- شکل: گرد با لبههایی نسبتا منظم
- طرحها و کتیبهها: نوشتههای خط نستعلیق یا ثلث، نام پادشاه وقت و در برخی دورهها تاریخ و محل ضرب
به عنوان مثال، بر روی سکه اشرفی ناصرالدین شاه تصویر تاج قاجاری و نام شاه حک شده و در پشت آن اغلب عباراتی مذهبی یا القاب پادشاه دیده میشود. سکه اشرفی احمد شاه هم با طرحی سادهتر اما ارزشمند، آخرین یادگار اشرفیهای قاجاری به حساب میآید.
امروز اگر به عکس سکه اشرفی قدیمی نگاه کنید به خوبی متوجه میشوید که این سکهها علاوه بر ارزش اقتصادی، ارزش هنری و تاریخی بالایی هم دارند. به همین دلیل، بسیاری از مجموعهداران به دنبال تکمیل کلکسیون خود با نسخههای مختلف سکههای اشرفی هستند.

ویژگی فنی سکه اشرفی
اگرچه وزن استاندارد اولیه سکه اشرفی 3.45 گرم بود، اما با گذر زمان و تغییر حکومتها، این مقدار دستخوش تغییر شد. جدول زیر، مروری بر وزن سکه اشرفی طلا در دورههای تاریخی مختلف ایران است:
دوره تاریخی | وزن تقریبی (گرم) | عیار سکه اشرفی |
مملوکان مصر (دوره نخست) | 3.45 | نزدیک به 24 |
صفویه | 3.42 – 3.44 | 22 تا 24 |
زندیه (کریم خان زند) | 3.40 – 3.43 | 22 |
قاجار (ناصرالدین شاه) | 3.40 – 3.42 | 21.6 تا 22 |
قاجار (احمد شاه) | 3.38 – 3.40 | حدود 21.6 |
این جدول نشان میدهد که با وجود تغییرات جزئی، همیشه تلاش میشد وزن و عیار سکه اشرفی در محدوده استاندارد باقی بماند تا اعتماد مردم به آن سکه حفظ شود. البته اعداد تقریبی هستند. زیرا امکان دارد بر اساس محل ضرب و دوره اندکی تفاوت داشته باشند. باید توجه داشت که اصطلاح اشرفی همیشه به یک وزن و عیار ثابت اشاره نمیکند.
در برخی مناطق مانند هندوستان و عثمانی، سکههایی با نام اشرفی اما با وزن یا طرح متفاوت ضرب میشدند. بنابراین، جدول وزنهای ارائه شده بیشتر بازتاب استاندارد رایج در ایران است و احتمال دارد که نمونههای محلی اندکی تفاوت داشته باشند.
از همین رو، وقتی امروز پرسیده میشود «یک اشرفی چقدر است؟» باید گفت ارزش آن علاوه بر وزن سکه اشرفی طلا، به عیار و قدمت تاریخی آن هم بستگی دارد. همین موضوع باعث میشود که قیمت سکه اشرفی طلا در بازار امروز ایران به مراتب بیشتر از ارزش ذاتی طلای موجود در آن باشد. اگر در مجموع نیز به تاریخ طلا علاقهمند هستید توصیه میکنیم که مقاله تاریخچه طلا را مطالعه کنید.
ارزش اقتصادی سکه اشرفی
سکه اشرفی تنها یک یادگار تاریخی نیست؛ بلکه همواره به عنوان پشتوانهای مطمئن برای ثروت و سرمایه به شمار آمده است. ارزش اقتصادی این سکه، ترکیبی از سه عامل است:
ارزش ذاتی طلا
وزن و عیار طلای به کار رفته در اشرفی، پایه اصلی ارزش آن را شکل میدهد. به عنوان مثال، اشرفی با وزن 3/45 گرم میتواند تا 370 دلار ارزش داشته باشد. همچنین نمونههای سنگینتر به ویژه سکههای اشرفی هندی تا نزدیک به 1200 دلار نیز ارزش دارند.
قدمت تاریخی
یک سکه اشرفی قاجار یا سکه اشرفی کریم خان زند علاوه بر ارزش طلای خالص به سبب کمیابی و تعلق به دورهای خاص، بهای بسیار بالاتری پیدا میکند. به عنوان مثال سکههای اشرفی دوران قاجار بین 40 تا هزاران دلار ارزش دارند.
جاذبه کلکسیونی
علاقه مجموعهداران به داشتن سکههای کمیاب باعث میشود که قیمت آنها حتی از ارزش طلا نیز فراتر برود. برای نمونه امروز قیمت سکه اشرفی ناصرالدین شاه نه فقط بر اساس وزن و عیار، بلکه به دلیل کمیابی و شرایط ظاهری آن (مثل کیفیت ضرب و سلامت لبهها) تعیین میشود.
به همین دلیل، وقتی صحبت از ارزش اقتصادی اشرفی به میان میآید، باید آن را هم زمان یک «سرمایهگذاری طلایی» و یک «اثر تاریخی» دانست که نسبت به قیمت طلای آب شده و سایر انواع طلای امروز نحوه قیمت گذاری آن متفاوت است.

آیا خرید و فروش سکه اشرفی قانونی است؟
با شرایط خاص می توان به صورت قانونی خرید و فروش سکه اشرفی را انجام داد. طبق ماده 562 قانون مجازات اسلامی، خرید و فروش اموال تاریخی– فرهنگی بدون مجوز سازمان میراث فرهنگی جرم محسوب میشود. بنابراین اگر سکهای در رده آثار تاریخی قرار گیرد، معامله نیازمند مجوز رسمی است. اما اشرفیهای رایج دوره قاجار و پهلوی معمولا در بازار طلا آزادانه خرید و فروش میشوند. در مجموع شرایط قانونی برای خرید و فروش سکه های اشرفی به شرح زیر است:
- سکه اشرفی از طریق حفاریهای غیرمجاز به دست نیاید.
- در صورتی که سکه در بازارهای مجاز و معتبر مانند بورس کالا، صرافیهای مجاز و کلکسیونهای قانونی به فروش برسد.
در واقع برخی نسخههای کمیاب و کلکسیونی تنها در حراجیهای معتبر و با مجوزهای رسمی به فروش میرسند. در واقع، هرچه سکه قدیمیتر و کمیابتر باشد، حساسیت قانونی برای جابجایی آن بیشتر خواهد بود. بنابراین اگر قصد خرید یا فروش چنین سکهای را دارید، بهتر است از طریق مراکز معتبر طلا و جواهر یا حراجیهای رسمی اقدام کنید.
قیمت سکه اشرفی چه قدر است؟
در واقع که هیچ نرخ ثابتی برای این سکهها وجود ندارد. بر خلاف سکههای بانکی امروز، مانند قیمت سکه بهار آزادی که روزانه قیمتگذاری میشوند، ارزش اشرفیها به عوامل مختلف زیر بستگی دارد:
- دوره تاریخی: اغلب سکههای اشرفی قیمتهای متفاوتی دارند و هرکدام بر اساس دوره و تعداد ضرب شده، ارزشگذاری میشوند.
- وضعیت ظاهری سکه: کیفیت ضرب، خشدار نبودن و سلامت لبهها نقش مهمی در قیمت نهایی دارند. یک نگاه ساده به عکس سکه اشرفی نشان میدهد که آیا سکه ارزش کلکسیونی دارد یا صرفا به خاطر طلای آن معامله میشود.
به عنوان مثال، در بازار امروز این امکان وجود دارد که یک سکه اشرفی قاجار با وزن حدود 3.4 گرم و عیار نزدیک به 22، قیمتی چندین برابر ارزش طلای خالص خود داشته باشد. در مقابل، نمونههای متداولتر یا آسیب دیده معمولا تنها به قیمت طلای ذاتی معامله میشوند. به بیان دیگر، قیمت سکه اشرفی در بازار ایران ترکیبی است از ارزش روز طلا و ارزش تاریخی و همین دوگانگی است که آن را به یکی از جذابترین گزینهها برای سرمایهگذاران و مجموعهداران تبدیل کرده است.
سخن پایانی
وقتی از خود میپرسیم سکه اشرفی چیست، پاسخ تنها در وزن و عیار طلایش خلاصه نمیشود. اشرفی روایتگر قرنها تاریخ، هنر و اقتصاد است. سکهای که روزگاری در دست پادشاهان و تاجران میچرخید و امروز در ویترین مجموعهداران جای گرفته است.
اما حقیقت این است که مسیر سرمایهگذاری برای هر کسی متفاوت جلوه میکند. اگر به دنبال امنیت و سود پایدار باشید، طلای آب شده انتخابی مطمئنتر به شمار میرود؛ ولی برای کسانی که دل در گروی تاریخ و اصالت دارند، داشتن یک سکه اشرفی قدیمی همانند داشتن تکهای از گذشته خواهد بود. گوهری که ارزش مادی و معنوی را یکجا در بطن خود پرورش میدهد.
در طلاین باور داریم که طلا تنها فلزی گرانبها نیست. بلکه آینهای از فرهنگ، تاریخ و آینده است. و چه چیزی زیباتر از آن که شما هم سهمی از این میراث درخشان داشته باشید.
سوالات متداول
1. هر اشرفی چند تومان است؟
پاسخ دقیقی برای این پرسش وجود ندارد، چون یک اشرفی چقدر است وابسته به دو عامل اصلی ارزش روز طلا در بازار و قدمت تاریخی سکه است.
2. عیار سکه اشرفی چه قدر است؟
عیار سکههای اشرفی معمولا بین 22 تا 24 متغیر بوده است. در نسخههای اولیه، سکه تقریبا نزدیک به خلوص کامل (24 عیار) ضرب میشد، اما در دورههای بعد مثل قاجار، عیار کمی کاهش پیدا کرد و به حدود 21.6 تا 22 رسید.
3. وزن سکه اشرفی چه قدر است؟
وزن استاندارد سکه اشرفی طلا در ابتدا حدود 3.45 گرم بود. در دورههای مختلف تاریخی ایران، از جمله قاجار و زندیه، این وزن کمی تغییر کرد اما همواره نزدیک به همین مقدار باقی ماند. به طور کلی، میتوان گفت وزن اشرفی بین 3.38 تا 3.45 گرم متغیر بوده است.
4. چرا سکه اشرفی را با این نام میشناسند؟
نام اشرفی احتمالا از سلطان اشرف برسبای، سلطان مملوک مصر، گرفته شده است.
5. سکه اشرفی به کدام یک از سکههای اروپایی شباهت دارد؟
سکه اشرفی تقریبا به سکه دوکات ایتالیایی و فیورینو فلورانسی شباهت دارد.
6. نخستین بار در ایران و در زمان کدام پادشاه از سکه اشرفی استفاده شد؟
اولین بار در زمان جهانشاه قراقویونلو بود که از این سکه استفاده شد.