ابر تورم چیست و آیا ایران به ابرتورم ‌نزدیک است؟

ابر تورم چیست؟ ابر تورم پدیده‌ای در اقتصاد یک کشور است که در آن ارزش پول ملی  بسیار کاهش پیدا کرده و متعاقبا قیمت کالا و خدمات برای جبران کسری بودجه دولت افزایش پیدا می‌کند و تورم با شتاب حداکثری به پیش می‌رود. کسری بودجه دولت به همراه چاپ پول بی‌رویه عامل اصلی بر ایجاد ابرتورم است. همچنین در این شرایط مردم میزان دارایی خود با پول محلی را به حداقل رسانده و به سمت خرید ارزهای خارجی پایدارتر می‌روند. اما با وجود شایعات فراوان باید گفت همچنان ایران به ابرتورم نزدیک نیست.

آیا ابر تورم در راه است؟ ابر تورم در سال 1404 رخ داده است؟ این‌ها سوالاتی است که ما در طلاین با کمک تحلیلگران اقتصادی و کارشناسان مختلف سعی کردیم به آن پاسخ دهیم. برای آگاهی از شرایط اقتصادی پیش روی ایران 1404 با ما همراه باشید.

ابر تورم چیست؟

ابرتورم (Hyperinflation) به تورم بسیار بالا، پرشتاب و غیر قابل کنترل گفته می‌شود که آبستن تحولات اقتصادی و سیاسی بوده و منشا اصلی آن کسری بودجه دولت و ایجاد نقدینگی و چاپ پول بی‌رویه است. اینکه دقیقا ابرتورم چیست و بر چه پارامترهایی در جامعه تاثیر گذار است، موضوعی است که تحلیلگران مختلف را به سمت تحلیل میزان تورم جامعه سوق داده است.

 در واقع ابرتورم مطابق با آمار و کتاب‌های اقتصادی معتبر دنیا در شرایطی است که تورم بالای 50 درصد باشد. اما این تنها تفاوت آن با تورم معمولی نیست. در ادامه می‌توانید بیشتر با تفاوت این دو اصطلاح آشنا شوید. همچنین اگر به مباحث تورم با توجه به شرایط حال حاضر ایران علاقه‌مند هستید، خواندن تورم پنهان چیست را نیز می‌توانیم پیشنهاد دهیم.

تفاوت تورم و ابر تورم

زمانی که سطح عمومی قیمت‌ کالاها به صورت روزانه رشد بالایی داشته باشد، جامعه دچار ابرتورم می‌شود. درحالی که، آنچه جامعه ایران اکنون با آن دست و پنجه نرم می‌کند، نوسان قیمت کالاها به صورت ماهانه و بازه یکساله است که همان تورم را توصیف می‌کند. 

بنابراین، می‌توان گفت تورم به آرامی و با درصدی کم رشد می‌کند. اما، ابر تورم جهشی ناگهانی و روزانه دارد و ممکن است طی یک روز 50 درصد بر قیمت کالاها افزوده شود. در این شرایط کالاها قیمت پایه ندارند و هر لحظه قیمت‌ها در حال تغییر و نوسان هستند. برای دانستن دقیق درباره تورم نیز خواندن مقاله تورم چیست را پیشنهاد می‌کنیم.

تاکنون چندین کشور در سطح جهان طی سال‌های مختلف دچار ابرتورم شده‌اند که در این میان، مجارستان با تورم 270 درصدی روزانه بزرگترین ابرتورم را در جهان تجربه کرده است. اما در مقابل این اصطلاح، اصطلاح دیگری با عنوان ابرتورم ریزشی وجود دارد که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم.

ابر تورم ریزشی چیست؟

زمانی که کشوری دچار ابرتورم ریزشی می‌شود، یک دوره ابرتورم را پشت سر می‌گذارد و سپس، نرخ تورم با سرعت زیادی سقوط می‌کند و به محدوده پایین‌تری بازمی‌گردد. البته، این واژه در اقتصاد به صورت رسمی وجود ندارد و تنها یک اصطلاح عامیانه در زمینه ابرتورم در جهت اصلاح است که در جامعه به کار می‌رود. 

نمونه واقعی ابرتورم ریزشی را می‌توان در داستان ابرتورم مجارستان مشاهده کرد. اما در مجموع با توجه به تورم موجود در ایران آن چه که بیش از تمامی موارد اهمیت دارد، دانستن درباره راه‌های فرار از تورم است.

دلایل ایجاد ابرتورم 

همان طور که در ابتدا بیان کردیم، اصلی‌ترین دلیل ایجاد ابر تورم، کسری بودجه دولت است. اما فارغ از این نکته نیز دلایل دیگری نیز منجر به ابرتورم خواهد شد. از جمله این دلایل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد. 

• کاهش صادرات
• کاهش عرضه کالاها و خدمات در یک دوره مشخص در بازار داخلی
• جنگ نظامی
• تحولات سیاسی
• تحولات اجتماعی
• کاهش شدید درآمد مالیاتی
• ناتوانی یا عدم تمایل در استقراض خارجی

ویژگی‌های ابر تورم

افزایش مداوم قیمت اسمی، عرضه پول و بهای تمام شده اسمی کالاها از ویژگی‌هایی است که ابرتورم از خود به جای می‌گذارد. اما، می‌توان به صورت کلی، ویژگی‌های ابرتورم را به شرح زیر برشمرد. همچنین در شرایط تورم خواندن مقالاتی مانند بهترین سرمایه گذاری در زمان تورم اهمیت زیادی دارد.

افزایش بسیار سریع و روزانه قیمت‌ها

در این شرایط قیمت کالاها نه تنها ماه به ماه بلکه به صورت روز به روز یا حتی ساعت به ساعت تغییر پیدا می‌کند. به صورتی که صبح کالاها با یک قیمت به فروش می‌رسند و عصر قیمت دیگری خواهند داشت.

سقوط ارزش پول ملی

با رخداد ابرتورم پول کشور تا جایی بی‌ارزش می‌شود که قدرت خرید مردم به شدت کاهش پیدا می‌کند و افراد به جای استفاده از پول ملی از ارزهای با ارزش برای معاملات خود استفاده می‌کنند. بدین ترتیب حفظ ارزش پول در برابر تورم و ابر تورم برای بسیاری از مردم اهمیت فراوانی پیدا می‌کند.

فرار مردم به دارایی جایگزین

در شرایط ابرتورم مردم برای حفظ ارزش دارایی خود پول نقدشان را به طلا، دلار، ارزش‌های دیگر، ملک و کالاهای با دوام مانند لوازم خانگی کاربردی تبدیل می‌کنند.

افزایش شدید حجم پول بدون پشتوانه

دولت در این زمان برای جبران کسری بودجه شروع به چاپ پول زیاد و خلق نقدینگی بی‌رویه می‌کند و این اتفاق دلیل اصلی ایجاد ابرتورم است. بدین ترتیب همان طور که گفته شد، مردم به سمت خرید طلای آب شده و سایر انواع طلا و سکه، دلار و… سوق پیدا می‌کنند. 

کاهش اعتماد عمومی به دولت

مردم نسبت به سیاست‌های مالی دولت و حتی بانک‌ها بی‌اعتماد می‌شوند. در نتیجه، جامعه سعی می‌کند به سمت دلاریزه شدن یا استفاده از ارزهای خارجی روی بیاورد.

فرار سرمایه

با توجه به اینکه در ابرتورم قیمت‌ها پایدار نیستند، آینده نگری باقی نمی‌ماند و سرمایه‌ها از کشور خارج شده و به دارایی‌های امن منتقل خواهند شد.

افزایش فقر و فشار اجتماعی

یکی از ویژگی های ابر تورم این است که افزایش حقوق با رشد قیمت‌ها هماهنگ نیست. این امر باعث می‌شود طبقه متوسط کوچکتر و فاصله طبقاتی بسیار زیاد شود. 

آیا ایران به ابرتورم در سال 1404 نزدیک است؟

بالاترین ابر تورمی که ایران به خود دیده است، در میانه جنگ جهانی دوم در سال 1322 رخ داده که 110 درصد بوده است. اما، تورمی که ایران امسال، سال 1404، با آن روبرو است با  مدیریت اموری که در ادامه طبق نظر تحلیلگران اقتصادی اشاره خواهیم کرد قابل کنترل است تا ایران را از آستانه ورود به ابر تورم همچون ابر تورم کشورهای ونزوئلا و آرژانتین نجات دهد.

با توجه به شایعاتی که در رابطه با تورم چند هزار درصدی ایران در جامعه پخش شده ، باید گفت که تورم 3000 هزار درصدی مستلزم شوک‌های بزرگ است که این گزینه در شرایط فعلی ایران وجود ندارد و این شایعه بی‌اساس است.

متغیر اصلی اثرگذار بر تورم ایران در حال حاضر افزایش نرخ ارز است. افزایش نرخ دلار شوک تورمی ایجاد کرده و منجر به افزایش انتظارات تورمی شده است. دلیل افزایش نرخ ارزش غیر رسمی به خاطر تحت فشار بودن کسری تراز پرداخت‌ها و محدودیت موجود در تامین ارز بازار رسمی است. 

به‌طوری‌که، هزینه تامین ارز برای واردکنندگان در بازار غیر رسمی افزایش پیدا کرده است. این افزایش بر قیمت ارز منجر به افزایش قیمت تمام شده کالاهای تولیدی در بازار داخلی خواهد شد که به انتظارات تورمی دامن می‌زند.

 اما، باز هم این فاکتور می‌تواند تورم را تا 50 درصد افزایش دهد و نه اینکه به بالای 50 و  100 برساند. در مجموع اما تورم حال حاضر نیز باعث شده تا تقاضا برای خرید سایر دارایی‌های امن افزایش پیدا کند. به طور مثال می‌توان گفت که همواره طلا پشتوانه‌ای در برابر تورم شناخته می شوند. 

چگونه ایران وارد ابر تورم نخواهد شد؟

همان طور که گفتیم، تحلیلگران اقتصادی پیشنهادهایی را مطرح می‌کنند که انجام آن‌ها مانع از ورود ایران به ابرتورم خواهد شد. از جمله این دلایل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کنترل دولت در کم کردن بودجه دولتی
• تعطیلی بخش‌هایی از دولت برای کاهش هزینه‌ها
• منع چاپ پول توسط بانک مرکزی حتی به قیمت قفل شدن بخش‌هایی از اقتصاد
• افزایش نرخ سود سپرده بانکی همچون ترکیه به صورت رسمی حتی تا 50 درصد که بتواند دلاریزه شدن اقتصاد را دور بزند و همچنان خرید و فروش در بازار ریال باقی بماند.
• کنترل قیمت ارز با آغاز مذاکرات، کنترل انتظارات تورمی به برداشته شدن تحریم‌ها

در ابر تورم چه باید کرد؟

با افزایش نقدینگی در کشور تورم شروع به رشد و جهش ناگهانی می‌کند و ابرتورم پدید می‌آید. در این شرایط بانک مرکزی باید چاپ پول را سه قفله کند و اجازه ندهد به هیچ عنوان پولی چاپ شود. به علاوه، می‌تواند میزان نرخ بهره کوتاه مدت را افزایش داده و نقدینگی را از بازار به سمت بانک انتقال دهد. در نتیجه با کاهش نقدینگی در بازار و کاهش قدرت خرج کردن توسط مردم، میزان تقاضا کاهش پیدا خواهد کرد و منجر به کاهش قیمت کالاها خواهد شد.

1. در ابر تورم باید سرمایه خود را به چیزهای ارزشمند مانند طلا، ارز معتبر، کالاهای بادوام مثل ابزار و تجهیزات و لوازم خانگی، سهام و ملک تبدیل کنید.
2. سعی کنید چندین منبع درآمد داشته باشید تا درآمد ثابت شما به سرعت بی‌ارزش نشود.
3. اگر کارمند هستید، بخشی از حقوق خود را به دلار تبدیل کنید.
4. از خرید عجولانه و سرمایه‌گذاری در طرح‌های مشکوک بپرهیزید.
5. به دنبال سودهای سریع نروید که متضرر شوید و کل سرمایه خود را از دست بدهید.
6. روی درآمدهای دلاری فکر کنید و مهارت‌های خود را برای داشتن درآمد بیشتر تقویت کنید.

در ابر تورم چه کارهایی را نباید انجام دهیم؟

در ابرتورم نباید پول نقد زیادی نگه دارید. چون، ارزش ساعتی پول نقد در حال کاهش است و به همان شکل ارزش پول شما را کاهش خواهد داد. در این شرایط اعتماد به درآمد ثابت یک زنگ خطر است که ارزش حقوق شما را پایین می‌آورد و قدرت خرید شما را کاهش می‌دهد.

در ابرتورم قیمت‌ها جهشی ناگهانی را تجربه می‌کند. در این شرایط از خرید کالاهای لوکس و غیر ضروری بپرهیزید. یکی دیگر از کارهایی که در زمان ابرتورم از انجام دادن آن باید پرهیز کنید، انجام معاملات قسطی با نرخ شناور است.

 این روش سم خطرناکی است که توان پرداخت شما را به دلیل افزایش تعداد قسط‌ها می‌گیرد. در ابر تورم سپرده گذاری بلند مدت بانکی با سود پایین باعث می‌شود عملا پول شما آب شود و ارزشی نداشته باشد.

نمونه های ابر تورم در جهان

نمونه‌های ابر تورم در جهان از ابتدا تا اکنون شامل کشورهای زیر است.

مجارستان از سال 1945 تا 1946

یکی از بدترین نمونه‌های ابرتورم در جهان را مجارستان تجربه کرده است که در آن هر 15 ساعت قیمت‌ها دوبرابر می‌شدند. به‌طوری‌که، دولت مجارستان مجبور شد پول جدیدی را معرفی کند.

آلمان در اوایل دهه 1920

بعد از جنگ جهانی اول و پرداخت غرامت‌های سنگین، ارزش مارک آلمان به صفر رسید و برای خرید کالاهای ساده باید با چرخ دستی پول می‌بردند. در این شرایط ابر تورم آلمان در تاریخ این کشور ثبت شد.

زیمباوه بین سال 2007 تا 2008

در زیمباوه اسکناس 100 تریلیون دلاری چاپ شد و این کشور ابر تورم 211 درصد ماهانه را تجربه کرد و اتفاقی تلخ را رقم زد. ابرتورم زیمبابوه در اواخر سال 2008 رخ داد.

ونزوئلا از سال 2016 تاکنون

ابر تورم ونزوئلا یکی از ابرتورم‌های معاصر است که باعث شد مردم به خرید ارز خارجی پناه ببرند تا بتوانند گذران زندگی کنند.

پرو در دهه 1980 تا 1990

ارزش پول پرو در دهه 80 میلادی به شدت کاهش پیدا کرد و باعث شد این کشور دچار ابرتورم شود.

لهستان از 1989 تا 1991

در این دوره کمونیسم در بلوک شرق اروپا از هم پاشید و همین زمان موجب رخداد ابرتورم لهستان شد.

لیست ابرتورم های موجود در جهان در سال 2025

در حال حاضر کشورهای زیر درگیر تورم بالا در جهان هستند. به‌طوری‌که تورم جنوب سودان به 80% رسیده است. لازم به ذکر است که برخی از کشورهای ذکر شده به ابر تورم نزدیک بوده و همچنان درگیر آن نیستند.

• ونزوئلا 
• سودان جنوبی
• زیمباوه
• آرژانتین
• میانمار
• برونئی
• آنگولا
• ترکمنستان
• ارمنستان

در زمان ابر تورم چه دارایی‌هایی ارزش خود را حفظ می‌کنند؟

ابرتورم چیست که اینگونه اقتصاد را برهم می‌ریرد و منجر به تحولات اقتصادی می‌شود؟ به‌طوری‌که، ارزش پول ملی به شدت افت می‌کند که مردم با یک گاری می‌تواندد تنها کالاهای مصرفی روزانه خود را خریداری کنند. در پاسخ باید گفت که در زمان ابرتورم دارایی‌هایی چون موارد زیر ارزش خود را حفظ کنند.

1. طلا (سکه، شمش طلا، طلای آب‌شده)
2. ارزهای معتبر (دلار، یورو)
3. کالاهای بادوام (لوازم خانگی، ابزار، تجهیزات)
4. زمین و ملک (در صورتی که نقدینگی کافی باشد)
5. سهام شرکت‌های کالا محور همچون انرژی، معادن، فلزات، و شرکت‌هایی که دارایی واقعی دارند.

سخن پایانی

ابرتورم چیست و آیا ایران به ابرتورم نزدیک است یا خیر؟ این موضوعی است که ما در طلاین به عنوان پلتفرم فروش و خرید طلای آب شده، سعی کردیم بر اساس شواهد داده‌ها و به کمک تحلیلگران بررسی کنیم. 

همان‌طور که مشخص است، ابرتورم به صورت ناگهانی و با جهشی شدید طوری رخ می‌دهد که قیمت کالاها حتی ساعت به ساعت تغییر می‌کند. عامل اصلی ایجاد ابر تورم کسری بودجه دولت، چاپ پول و افزایش نقدینگی و افزایش نرخ دلار است که دولت با کنترل این موارد می‌تواند با ابرتورم مقابله کند. باید گفت که ایران تورم مزمن چنددهه‌ای را تجربه کرده است و همچنان نیز تجربه می‌کند.

سوالات متداول

منابع: statista.com / ebsco.com / investopedia.com