تفاوت نرخ بهره اسمی و واقعی چیست؟

تفاوت نرخ بهره اسمی و واقعی در این است که نرخ بهره اسمی همان عددی است که بانک یا قرارداد به شما بدون در نظر گرفتن تورم نشان می‌دهد. اما نرخ بهره واقعی، نرخ تورم را در بهره یا همان سود در نظر می‌گیرند. 

در ایران که نوسان تورم به بخشی از زندگی روزمره ما تبدیل شده، دانستن تفاوت نرخ بهره اسمی و واقعی چیزی شبیه تخصص در یک مهارت است. اگر بلد نباشید، خیلی زود جا می‌مانید. در ادامه این مقاله از طلاین به بررسی تفاوت‌های نرخ بهره اسمی و واقعی می پردازیم. با ما همراه باشید.

نرخ بهره اسمی چیست؟

نرخ بهره اسمی همان درصدی است که بانک‌ها، مؤسسات مالی یا حتی اوراق بدهی روی کاغذ به شما وعده می‌دهند. نرخ بهره اسمی ساده‌ترین شکل نمایش سود یا هزینه پول است؛ عددی خام که بدون در نظر گرفتن واقعیت‌های اقتصادی مثل تورم، قدرت خرید یا تغییر ارزش پول، به شما اعلام می‌شود.

به بیان دیگر نرخ بهره اسمی تنها بر مبنای قرارداد و نه بر اساس شرایط واقعی اقتصاد تعریف می‌شود. برای مثال وقتی بانک می‌گوید سپرده شما سالانه 18 درصد سود دارد، این همان نرخ بهره اسمی است. اما این عدد الزاما به معنای آن نیست که 18 درصد به قدرت خرید شما اضافه می‌شود. شاید حتی کمتر از قبل هم بتوانید خرید کنید.

بیایید ساده‌تر توضیح دهیم؛ تصور کنید شما 100 میلیون تومان در بانکی با نرخ بهره اسمی 20 درصد سپرده‌گذاری می‌کنید. یک سال بعد 120 میلیون تومان در حساب‌تان خواهید داشت. اما اگر تورم سالانه 40 درصد باشد، ارزش واقعی آن پول کمتر از چیزی است که انتظار داشتید. اینجاست که پای نرخ بهره واقعی به ماجرا باز می‌شود. در ادامه آن را توضیح خواهیم داد. اما پیش از آن باید گفت در مجموع نرخ بهره یکی مباحث بنیادین اقتصادی است که اکثر مردم باید درباره آن بدانند. از همین رو توصیه می‌کنیم که مقاله نرخ بهره چیست را مطالعه کنید.

نرخ بهره واقعی چیست؟

اگر نرخ بهره اسمی نمایی از «ظاهر» ماجرا باشد، نرخ بهره واقعی حقیقت پنهانی است که پشت آن چهره نشسته است. نرخ بهره واقعی همان سود یا هزینه پول است پس از آنکه اثر تورم را هم در نظر گرفتیم. به زبان ساده، این نرخ نشان می‌دهد پول شما در پایان سال چقدر قدرت خرید بیشتری پیدا کرده یا برعکس، چقدر از ارزشش کاسته شده است. فرمول نرخ بهره واقعی بر اساس رابطه فیشر تعریف می‌شود:

فرمول نرخ بهره واقعی

نرخ بهره واقعی= نرخ بهره اسمی _ نرخ تورم

این معادله ساده نشان می‌دهد که هر چقدر هم نرخ بهره اسمی بالا باشد، اگر تورم از آن پیشی بگیرد، نتیجه نهایی منفی خواهد بود.

فرض کنید همان 100 میلیون تومان را با نرخ بهره اسمی 20 درصد در بانک گذاشته‌اید. سال بعد 120 میلیون تومان تحویل می‌گیرید. اما اگر تورم رسمی کشور در همان سال 30 درصد باشد، نرخ بهره واقعی شما در حقیقت 10- درصد است. یعنی سود ظاهری داشتید، اما جیب‌تان عملا کوچک‌تر شده است. این همان تلخی ماجراست که بسیاری از ما مردم در ایران با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنیم.

چرا نرخ بهره واقعی مهم است؟

به طور کلی نرخ بهره واقعی برای سه دسته از افراد زیر بسیار مهم است:

• برای سرمایه‌گذاران تنها نرخ واقعی است که نشان می‌دهد آیا ارزش سرمایه حفظ شده یا خیر.
• برای وام ‌گیرندگان اگر نرخ بهره واقعی منفی باشد، عملا وام‌ گرفتن به صرفه‌تر از سپرده‌گذاری است، چون بدهی شما ارزش کمتری پیدا می‌کند.
• برای سیاستگذاران نرخ بهره حقیقی در ایران یکی از ابزارهای کلیدی برای سنجش اثرگذاری سیاست‌های پولی و مهار تورم است.

به همین دلیل اقتصاددان‌ها همیشه هشدار می‌دهند که به عدد روی کاغذ دل نبندید. چیزی که سرنوشت جیب شما را تعیین می‌کند، نرخ بهره واقعی است.

تفاوت نرخ بهره اسمی و واقعی

وقتی حرف تفاوت نرخ بهره اسمی و واقعی به میان می‌آید، پای یک بازی پیچیده بین اعداد و ارزش زمان نیز به وسط کشیده می‌شود. نرخ اسمی همان درصدی است که بانک یا قرارداد به شما اعلام می‌کند. اما نرخ واقعی ماجرای دیگری دارد. این نرخ تاثیر تورم را فاش می‌کند و نشان می‌دهد آیا ارزش دارایی شما در عمل حفظ شده یا خیر.

برای درک بهتر، باید بدانیم که نرخ اسمی مثل تابلوی براق مغازه است، اما نرخ واقعی مثل کیفیت اجناسی است که داخل آن پیدا می‌کنید. اینجاست که مفاهیمی چون نرخ بهره اسمی و موثر و حتی تفاوت سود اسمی و موثر وارد بحث می‌شوند، چون بدون توجه به آن‌ها، قضاوت شما درباره سود یا زیان کاملا اشتباه خواهد بود. 

در اقتصاد ایران که تورم گاه شبیه طوفانی سهمگین می‌وزد، دانستن اینکه آیا سود سپرده شما صرفا اسمی است یا واقعا قدرت خریدتان را بالا می‌برد، حیاتی محسوب می‌شود. همینجا است که مفهوم نرخ بهره حقیقی در ایران مطرح می‌شود. معیاری که به شما می‌گوید آیا ثمره صبر و سرمایه‌گذاریتان واقعی است یا فقط روی کاغذ زیبا به نظر می‌رسد.

نحوه محاسبه نرخ بهره اسمی و واقعی

برای محاسبه دقیق، تنها دانستن درصدی که بانک اعلام کرده کافی نیست. باید سراغ فرمول نرخ بهره اسمی و فرمول نرخ بهره واقعی برویم.

فرمول نرخ بهره اسمی

  نرخ بهره‌ای است که روی اوراق، قرارداد یا حساب سپرده درج شده و تورم در آن لحاظ نشده است.

  مثال: اگر بانکی بگوید سالانه 18 درصد سود می‌دهد، این همان نرخ اسمی است.

فرمول نرخ بهره واقعی

 گفتیم که نرخ واقعی از رابطه زیر به دست می‌آید:

  نرخ بهره واقعی= نرخ بهره اسمی – نرخ تورم

این محاسبه نشان می‌دهد که حتی اگر بانکی 20 درصد سود بدهد، اگر تورم 30 درصد باشد، در حقیقت شما 10 درصد از قدرت خرید خود را از دست داده‌اید. اینجاست که نرخ بهره اسمی و واقعی اهمیت پیدا می‌کند و بدون توجه به آن تصمیم‌گیری مالی، شبیه راه رفتن در تاریکی خواهد بود.

مقایسه نرخ بهره اسمی و واقعی در یک نگاه

برای اینکه تصویر روشنی داشته باشیم، مقایسه زیر راهگشای خوبی است:

معیار	نرخ بهره اسمی	نرخ بهره واقعی
تعریف	نرخ اعلامی توسط بانک یا قرارداد، بدون لحاظ تورم	نرخ پس از کسر تورم که قدرت خرید را نشان می‌دهد
ارتباط با تورم	مستقل از تورم	وابسته مستقیم به نرخ تورم
کاربرد	تبلیغات بانکی، قراردادها	تحلیل اقتصادی، تصیمم‌گیری سرمایه‌گذاری
مثال در ایران	سود سپرده 20 درصدی	اگر تورم 30 درصد باشد ← نرخ واقعی منفی 10 درصد
نقش در اقتصاد	ابزار ظاهری برای جذب سرمایه	معیار اصلی برای سنجش رفاه و حفظ دارایی

این جدول ساده نشان می‌دهد که تفاوت نرخ بهره اسمی و واقعی چیزی فراتر از بازی با اعداد است. گاهی حتی یک نرخ اسمی بالا، در عمل باعث می‌شود جیب مردم خالی‌تر شود. به همین دلیل در تصمیم‌های مالی، درک این تفاوت شبیه بلد بودن یک زبان دوم اقتصادی است. زبانی که اگر ندانید، به ‌راحتی فریب ظواهر را می‌خورید.

سخن پایانی

در نهایت، همه ‌چیز به این برمی‌گردد که ظاهر ماجرا را با باطنش اشتباه نگیریم. تفاوت نرخ بهره اسمی و واقعی در این است که در نرخ بهره اسمی ، بهره بدون ارزش تورم در نظر گرفته می شود. این در حالی است که نرخ بهره واقعی همان نرخ بهره اسمی است که در آن تورم در نظر گرفته شده است. 

در پلتفرم طلاین ما باور داریم که دانستن این مفاهیم می تواند به شما در گرفتن تصمیمات اقتصادی کمک کند. در واقع اکنون متوجه شدیم که با توجه به نرخ بهره واقعی در ایران عملا باید سرمایه گذاری را به سمت دارایی‌های امن مانند طلای آب شده و سایر انواع طلا ببریم. از همین رو می توانید سرمایه خود را در طلاین به دارایی امن طلای آب شده تبدیل کنید تا خیالتان از بابت در امان ماندن آن از گزند تورم راحت باشد.

سوالات متداول